Koniec starego świata – początek nowego.
Społeczeństwo Górnego Śląska
wobec pierwszej wojny światowej (1914–1918).
Źródła i metody
Gliwice, 20–22 czerwca 2013 r.
Pierwsza wojna światowa stanowiła w dziejach świata i kontynentu wieloraki przełom. Nie była to tylko cezura polityczna, od której wydarzenia zaczęły biec nowym rytmem i w nowym kierunku. Okres ten miał o wiele głębszy charakter i znaczenie, gdyż w czasie tych kilku lat zwyciężyły bądź pojawiły się i zaczęły dominować przynajmniej w naszej części Europy i na Śląsku zjawiska społeczne i kulturowe, które były obecne w całym tzw. krótkim XX w. i które zadecydowały o tym, że nazywa się go wiekiem ekstremizmów, totalitaryzmów, obozów i innych tragicznych zjawisk.
Spotkanie ponad 20 historyków z Polski i zagranicy ma zainicjować projekt badawczy poświęcony przemianom społecznym na Górnym Śląsku w okresie pierwszej wojny i wywołanych pierwszą wojną światową oraz stworzyć do niego bazę metodologiczną. W szczególności przedmiotem konferencji będą dwa obszary. Po pierwsze wpływ wojny na grupy narodowe, religijne i szerzej społeczne (także te specyficznie wojenne – żołnierze i jeńcy) oraz trwałe zmiany w ich funkcjonowaniu. Drugą płaszczyzną analizy są instytucje społeczne i również różnorodne efekty, szczególne długookresowe i strukturalne ich działalności. Uwaga referatów zostanie poświęcona również „wojnie przed wojną”, czyli narastaniu militaryzacji przestrzeni społecznej i kultury strachu oraz „wojnie po wojnie” czyli analizie wpływu doświadczeń wojennych na wybrane grupy.
Konferencja ma charakter warsztatu, w trakcie którego prelegenci w krótkich wystąpieniach (15–20 minut) przedstawią problem badawczy, stan i charakter źródeł do poszczególnych zagadnień oraz zaproponują metody badawcze, które zostaną poddane wspólnej dyskusji.
Materiały pokonferencyjne
Program konferencji
Dzień I (20 VI 2013)
19.00
Założenia metodologiczne oraz cele konferencji
Bernard Linek, Sebastian Rosenbaum
Dyskusja
Dzień II (21 VI 2013)
9.30
Otwarcie konferencji
Przedstawiciel Muzeum w Gliwicach;
Przedstawiciel Martin-Luther Universität Halle-Wittemberg
Przedstawiciel PIN-Instytutu Śląskiego i Stowarzyszenia Instytut Śląski
Przedstawiciel Oddziału IPN w Katowicach.
10.00-11.15
I sesja: Wojna przed wojną
dr Bernard Linek (Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu) – Górny Śląsk na przełomie XIX i XX w. jako obszar konfliktów społecznych i narodowych
dr Krzysztof Gwóźdź (Muzeum w Tarnowskich Górach) – Militaryzacja sfery publicznej przed 1914 r.
dr Grzegorz Bębnik (Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach) – Rola wojska w regionie przed 1914 r.
Przerwa kawowa
11.45-13.00
II sesja: Grupy wobec wojny (I)
Marcin Jarząbek (Uniwersytet Jagielloński) – Żołnierze
dr Piotr Stanek (Muzeum Jeńców Wojennych w Opolu/Łambinowicach) – Jeńcy wojenni
Jakub Grudniewski (Archiwum Państwowe w Katowicach / Uniwersytet Śląski) – Elita społeczna
Przerwa na obiad
15.00-16.15
III sesja: Grupy wobec wojny (II)
dr Kai Struve (Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg) – Mieszczanie / burżuazja
dr Andrzej Michalczyk (Ruhr Universität Bochum) – Chłopi
dr Dorota Kurpiers (Politechnika Opolska) – Kobiety
Przerwa kawowa
16.45-18.15
IV sesja: Grupy (III) i instytucje społeczne (I) wobec wojny
dr Adrianna Dawid (Uniwersytet Opolski) – Polacy
dr Paulina Kalinowska-Wójcik (Uniwersytet Śląski) – Żydzi
dr James Bjork (King’s College London) – Parafie katolickie
vacat – Parafie protestanckie
Podsumowanie dnia – dr Kai Struve (Martin-Luther Universität Halle-Wittenberg)
Dzień III (22 VI 2013)
9.30-10.45
V sesja: Instytucje społeczne (II) wobec wojny
dr Joanna Lusek (Muzeum Jeńców Wojennych w Opolu-Łambinowicach) – Szkoła/dzieci
Beata Piecha van Schagen (Chorzów) – Fabryka/kopalnia
dr Maciej Borkowski (Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu) – Miasto
Przerwa kawowa
11.15 – 12.45
VI sesja: Militaryzacja kultury i codzienności
Joanna Popanda (Muzeum Historii Katowic) – „Heimatfront”
Sebastian Rosenbaum (Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach) – Narracje wojenne
Michał Witkowski (Muzeum Śląskie) – Wojna propagandowa
David Skrabania (Ruhr Universität Bochum) – Górny Śląsk z oddali. Perspektywa Górnoślązaków z Zagłębia Ruhry.
Przerwa na lunch
13.30-15.00
VII sesja: Wojna po wojnie
Bogusław Tracz (Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach) – Kultura pamięci w międzywojniu
prof. dr hab. Wojciech Kunicki (Uniwersytet Wrocławski) – Wojna w literaturze Górnego Śląska
Matthias Lempart (Berlin) – Niemieckie formacje paramilitarne międzywojnia
15.00-15.30
Podsumowanie i zamknięcie obrad – Sebastian Rosenbaum (IPN Katowice)
Organizatorzy:
Muzeum Miejskie w Gliwicach (Grzegorz Krawczyk)
Martin-Luther Universität Halle-Wittenberg (dr Kai Struve)
PIN-Instytut Śląski, Stowarzyszenie Instytut Śląski (dr Bernard Linek)
Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Katowicach (Sebastian Rosenbaum)
Projekt wspierany przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki
oraz przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Projekt
Szukaj książek
Tego dnia w roku…
- 1801 – w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów) urodził się Theodor Kalide (zm. 23 sierpnia 1863 r. w Gliwicach), niemiecki rzeźbiarz, jeden z wybitniejszych rzeźbiarzy górnośląskich XIX w., autor pomników m.in.: Fryderyka Wielkiego dla Wrocławia, Johanna Wincklemanna dla berlińskiego Alten Museum, Fryderyka Wilhelma III dla berlińskiego Lustgarten, Franza von Winklera dla Katowic oraz „Madonny z Dzieciątkiem” znajdującej się w kościele Świetego Krzyża w Bytomiu w dzielnicy Miechowice
- 1881 – w Starych Siołkowicach k. Opola urodził się Piotr Pampuch (zm. 30 czerwca 1947 r. w Katowicach), górnik, działacz narodowy i społeczny, redaktor miesięcznika „Rolnik Śląski”, pracownik Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu, uczestnik III powstania śląskiego, kierownik Śląskiej Izby Rolniczej, dyrektor Biura Sejmu Śląskiego, twórca Biblioteki Sejmu Śląskiego, która stała się podstawą zbiorów Biblioteki Śląskiej w Katowicach, krytyk literacki
- 1896 – w Opolu urodził się Hans Niekrawietz (zm. 23 kwietnia 1983 r. w Wangen im Allgäu w Niemczech), archiwista, literat, publikował w „Der Oberschlesier”, zajmowała go głównie tematyka Górnego Śląska oraz rzeka Odra, autor m.in.: Kantaty górnośląskiej, Pieśni znad Odry, Wiatru od Odry, Pod śląskim niebem, Nad brzegami Odry
- 1933 – w Berlinie z inicjatywy Związku Polaków w Niemczech został założony Bank Słowiański, jego oficjalna nazwa brzmiała – Centralny Bank Spółdzielczości Polskiej, założycielami były spółdzielnie kredytowe złączone w Związku Spółdzielni Polskich w Niemczech z siedzibą w Opolu