(oprac. prof. dr hab. Michał Lis, Elżbieta Flisak)

Początki Instytutu

Instytut Śląski z siedzibą w Opolu jest spadkobiercą i kontynuatorem powołanego do życia 15 XII 1933 r. w Katowicach stowarzyszenia naukowego Instytut Śląski, który swoją działalność zainaugurował 28 II 1934 r., a faktycznie rozpoczął 1 V 1934 r. Na czele stowarzyszenia stało trzyosobowe Kuratorium, które tworzyli wojewoda śląski Michał Grażyński, marszałek Sejmu Śląskiego Konstanty Wolny i sekretarz Polskiej Akademii Umiejętności (PAU), rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dr Stanisław Kutrzeba. Na stanowisko dyrektora Kuratorium desygnowało dra Romana Lutmana. Władzą stowarzyszenia było Walne Zebranie, wybierające Zarząd, którego przewodniczącym był wicepremier inż. Eugeniusz Kwiatkowski. Od początku istnienia Instytut realizował statutowe cele, organizując i upowszechniając wyniki badań nad przeszłością Śląska oraz jego współczesnością w aspektach szeroko pojętej historii, kultury oraz gospodarki.

Podczas okupacji Instytut od listopada 1942 r. do lipca 1944 r. prowadził kierowaną przez dra Lutmana działalność podziemną w ośrodkach warszawskim, krakowskim i lwowskim. W tajne badania naukowe zaangażowanych było 18 pracowników.
Po wyzwoleniu Katowic spod okupacji niemieckiej Instytut wznowił, z inspiracji i pod kierownictwem dra Lutmana, pracę jako placówka naukowa mająca realizować przedwojenne cele organizującego się w nowych warunkach ustrojowych województwa śląskiego. Pisał o tym: „Chcemy nauczyć nasze społeczeństwo kochać Śląsk nie tylko dla jego piękności i znaczenia dla naszego państwa, ale przede wszystkim dla jego ludu, którego dola była tak tragiczna w ciągu całego okresu jego dziejów”.
Kuratorium Instytutu tworzyli wojewoda Aleksander Zawadzki, prezes PAU prof. dr Stanisław Kutrzeba (po jego śmierci prof. dr Kazimierz Nitsch) i przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej Karol Tkocz. Przewodniczącym Zarządu został rektor Politechniki Śląskiej – prof. inż. Władysław Kuczewski. We wrześniu 1945 r., utworzono kierowany przez prof. dra Karola Maleczyńskiego oddział Instytutu we Wrocławiu. W końcu 1946 r. Instytut przejął bogatą bibliotekę Schaffgotschów w Cieplicach-Zdroju, gdzie zlokalizowano też stację naukową Instytutu Śląskiego.

Powojenny rozwój Instytutu przerwało najpierw ograniczenie swobód badawczych, a następnie jego likwidacja w okresie pogłębiającego się stalinizmu. Najpierw, w czerwcu 1948 r., Instytut Śląski połączono z Instytutem Zachodnim w Poznaniu. Placówkę katowicką w 1949 r. zlikwidowano, a jej zadania przejęło 1 maja Śląskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które wkrótce (28 października) rozwiązano. W 1950 r. rozwiązano oddział wrocławski, tym samym Instytut Śląski przestał istnieć.

Instytut Śląski w Opolu

Instytut Śląski odrodził się w Opolu w atmosferze odchodzenia od ograniczeń doby stalinowskiej po październiku 1956 r., w kształcie, w jakim istniał i z logo jako znakiem firmowym od 1934 r., tj. stowarzyszenia naukowego Instytut Śląski. Jako datę rozpoczęcia działalności przyjęto dzień 9 maja 1957 r., w którym odbyło się inauguracyjne Walne Zebranie Członków Założycieli. Była to konsekwencja uchwały Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk z 22 grudnia 1956 r. o reaktywowaniu w Opolu Instytutu Śląskiego. Inspiratorem idei było Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu. U progu nowego – opolskiego – etapu działalności liczył Instytut 70 członków (25 z Wrocławia, 17 z Opola, 9 z województwa katowickiego, po 7 z Krakowa i Poznania oraz 5 z Warszawy). Podczas inauguracyjnego Walnego Zebrania uchwalono statut Stowarzyszenia Instytut Śląski w Opolu. Wśród najbardziej znanych założycieli znaleźli się uczeni, m.in. profesorowie – Jan Czekanowski, Marian Haisig, Stefan Inglot, Stanisław Kolbuszewski, Józef Kostrzewski, Stanisław Rospond, Hugo Steinhaus, Antoni Wrzosek, Seweryn Wysłouch. Opolskie środowisko społeczne reprezentowali: wyniesiony podczas październikowej odwilży na stanowisko przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej i posła na Sejm PRL publicysta Ryszard Hajduk i jego zastępcy w Prezydium – Wincenty Karuga i Franciszek Adamiec oraz kurator oświaty Teodor Musioł. Także pracownicy naukowi Wyższej Szkoły Pedagogicznej.

W statucie jako zadania przyjęto:

„a) dokumentacja spraw śląskich ze szczególnym uwzględnieniem aktualnej sytuacji Śląska i dziejowych związków ziem śląskich z innymi ZIEMIAMI POLSKIMI,
b) planowanie, organizowanie i prowadzenie prac naukowych, dotyczących Śląska ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień gospodarczych, społecznych, ludnościowych, ziemioznawczych, historycznych i kulturalnych,
c) ogłaszanie prac naukowych i popularnonaukowych dotyczących Śląska,
d) prowadzenie akcji informacyjnej o Śląsku dla zagranicy poprzez prasę, radio i specjalnie temu celowi służące wydawnictwa,
e) urządzanie odczytów, wykładów, zebrań dyskusyjnych, zjazdów, wystaw itp.”.

Władzą najwyższą stowarzyszenia było Walne Zebranie, które wybierało na 3-letnią kadencję 12-osobową Radę Naukową (prezesa i jego zastępcę, 7 członków i 3 zastępców Rady Naukowej) oraz 5-osobową Komisję Rewizyjną i Dyrektora. Przewodniczącym Rady wybrano prof. dra hab. S. Wysłoucha, a jako dyrektora mającego kierować pracami organizacyjnymi i badawczymi doc. dra R. Lutmana. Postanowiono bowiem, że w odróżnieniu od przedwojennego Instytutu w Katowicach, głównie organizującego prace naukowe, opolski Instytut miał prowadzić śląskoznawcze prace badawcze. Badania te miały być prowadzone w sekcjach – dokumentacji historycznej, historii społecznej i gospodarczej, ekonomicznej, socjologii i demografii, językoznawczej, etnograficznej, literackiej i historii oświaty. Jako siedzibę otrzymał Instytut 5 pokoi w skrzydle gmachu wojewódzkiego przy ul. Piastowskiej. Pierwszymi pracownikami etatowymi byli – poza dyrektorem Lutmanem i jego zastępca Ignacym Kuźniewskim – adiunkci – doc. dr Władysław Dziewulski i mgr Janusz Kroszel oraz asystenci – mgr Maria Michałek i mgr Tekla Stojanowska. Przyjęty program badawczy zaczęto realizować w roku 1958, wówczas też Instytut zaczął wydawać swój naukowy periodyk „Studia Śląskie”, którego redaktorem został jego inicjator prof. S. Wysłouch.

W maju 1958 roku Instytut przeszedł pod nadzór Polskiej Akademii Nauk (Komisji Towarzystw Naukowych). Jako ważne zadanie kierownictwo instytutu przyjęło nawiązanie współpracy z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi zainteresowanymi Ziemiami Zachodnimi, w szczególności Śląskiem. Z zagranicznych placówek pierwszymi były – Slovenskaja Akademija Nauk, Slezsky Studijnij Ustav w Opavie, Katedra Historii Uniwersytetu w Lipsku, Instytut do badań stosunków polsko-niemieckich w Londynie oraz Gottfried Herder Institut w Marburgu.
Po powstaniu w 1957 r. w Katowicach bliźniaczej placówki naukowej – Śląskiego Instytutu Naukowego z dyrektorem doc. drem Jackiem Koraszewskim – kierownictwa obydwu placówek rozpoczęły współpracę mającą na celu realizację badań i upowszechniania ich wyników.
Od 1960 roku Instytut funkcjonował w uzyskanym budynku przy ul. Luboszyckiej 3. W pierwszym okresie funkcjonowania Instytut zaczął pełnić funkcję organizatora życia naukowego w regionie. Wykorzystało to Prezydium WRN, przekazując 1 października 1962 r. placówce opiekę nad ośrodkami naukowymi w Opolu. Instytut objął więc pieczę nad kierowanym przez dra Rościsława Oniszczyka Punktem Konsultacyjnym Politechniki Śląskiej – Studium dla Pracujących w Opolu, nad kierowanym przez prof. dra J. Szaflarskiego Ośrodkiem Wykładowo-Konsultacyjnym Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Katowicach oraz akcją odczytową o tematyce prawniczej dla pochodzących z Opolszczyzny słuchaczy kierowanego przez prof. S. Wysłoucha Zawodowego Studium Administracyjnego przy Uniwersytecie Wrocławskim.

Instytut Śląski – Instytut Naukowo Badawczy

Przełomowe znaczenie dla Instytutu miało powołanie przy Stowarzyszeniu Instytut Śląski w Opolu placówki naukowo-badawczej pn. Instytut Naukowo-Badawczy, na który Rada Ministrów PRL uchwałą z grudnia 1962 r. rozciągnęła podstawowe przypisy ustawy z 17 lutego 1961 r. o instytutach naukowo-badawczych. W myśl tej uchwały i dostosowanego do niej statutu, placówka zaczęła korzystać z uprawnień państwowych instytutów naukowo-badawczych. W praktyce od przełomu lat 1963/1964 Instytut zaczął podlegać merytorycznie Wydziałowi I PAN działającemu w charakterze resortu (ministerstwa) w rozumieniu przepisów o instytutach naukowo-badawczych. Bezpośredni nadzór nad Instytutem zaczęło pełnić Prezydium WRN w Opolu, a po zmianie ustroju administracyjnego kraju – wojewoda opolski.

Nowe usytuowanie w strukturze organizacyjnej placówek naukowych w pełni wykorzystał powołany na stanowisko dyrektora w 1966 r. prof. dr hab. Józef Kokot, przechodząc na pracę w zakładach naukowo-badawczych z własną, etatową kadrą pracowników. Podtrzymywał jednak – do czasu pełnego usamodzielnienia się – kontakty ze współpracownikami, którzy przez kilka jeszcze lat realizowali część tematów badawczych. Nowa merytoryczna struktura Instytutu obejmowała trzy zakłady i jedną samodzielną pracownię. Funkcjonowały więc Zakłady: Historii (z którego w 1970 r. wyodrębnił się Zakład Oświaty i Wychowania), Nauk Społeczno-Ekonomicznych (w 1968 r. wyodrębnił się Zakład Ekonomiki Rolnictwa, który w 1976 r. połączono z Zakładem Nauk Społeczno-Ekonomicznych w Zakład Badań Ekonomicznych, a w 1980 r. reaktywowano Zakład Ekonomiki Rolnictwa), Kultury Współczesnej oraz Samodzielna Pracownia Niemcoznawcza, która w 1968 r. przekształciła się w Zakład Stosunków Międzynarodowych. W 1975 r. powstały – Zakład Socjologii i Demografii oraz Zakład Naukowo-Badawczy Komisji Odry, przekształcony w 1980 r. w Zakład Badań Odrzańskich.

W 1972 r. – w 15-lecie placówki w Opolu – Instytut Śląski Instytut Naukowo-Badawczy zadania badawcze realizował przez zatrudnionych w pełnym wymiarze 98 pracowników, w tym 10 samodzielnych pracowników naukowych (profesorów i docentów) oraz 30 pomocniczych pracowników naukowo-badawczych (doktorów i magistrów) i 19 pracowników naukowo-technicznych, w 1975 r. 94 pracowników merytorycznych, w tym 54 naukowo-badawczych – 10 samodzielnych i 31 pomocniczych, a w 1977 – 145 na pełnym etacie – w tym 11 samodzielnych i 56 pomocniczych pracowników naukowych oraz 28 pracowników technicznych. Najwyższe zatrudnienie w Instytucie odnotowano w 1979 r. – 161 pracowników, a na pełnym etacie – 151, w tym 75 naukowo-badawczych (12 samodzielnych i 26 techniczno-naukowych).

W 1973 r., rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów, na Instytut Śląski Instytut Naukowo-Badawczy w Opolu rozciągnięta została ustawa z 1972 r. o instytutach naukowo-badawczych. Po wejściu w życie ustawy z 1985 r. o instytutach naukowo-badawczych, na wniosek dyrekcji poparty przez Radę Naukową, rozporządzeniem Rady Ministrów z dniem 18 sierpnia 1986 r. Instytut Śląski Instytut Naukowo-Badawczy w Opolu poddany został nadzorowi naukowemu PAN (jak też nad Instytutem Zachodnim w Poznaniu i Żydowskim Instytutem Historycznym w Warszawie), na które rozciągnięto podstawowe przepisy nowej ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych.

W latach 1976–1990 struktura organizacyjna Instytutu dostosowywana była do coraz większego zakresu podejmowanych zadań badawczych. W 1982 r. zlikwidowany został Zakład Oświaty i Wychowania. Od 1983 r. badania prowadzono w 8 zakładach: Historii; Stosunków Międzynarodowych; Kultury; Demografii; Socjologii; Badań Odrzańskich; Badań Ekonomicznych (przestał istnieć w 1991 r.) i Ekonomiki Rolnictwa.
W styczniu 1988 r. w wyniku porozumienia dyrektora i prezesa Kuratorium Instytutu z wojewodą Legnickim utworzono w Legnicy Oddział Instytutu Śląskiego Instytutu Naukowo-Badawczego. W strukturze organizacyjnej Instytutu usytuowany był on jako oddział zamiejscowy na prawach zakładu badawczego. Oddział w nowych warunkach ustrojowych przetrwał do 1991 r.

O miejscu Instytutu w krajowych badaniach świadczy fakt uzyskania w 1980 r. statusu koordynatora rządowego kierunku 10, a w latach 1981–1985 kierunku 7 programu „Podstawy kompleksowego zagospodarowania zasobów wodnych Odry w aspekcie przyszłościowego ich wykorzystania” koordynowanego przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie.
W latach tych Zakład Badań Odrzańskich był koordynatorem II stopnia Rządowego Programu Badawczo-Rozwojowego (RPBR – PR-7: Podstawy kompleksowego zagospodarowania zasobów wodnych Odry – kier. doc. dr hab. Stanisław Malarski).

W latach 1986–1990 Instytut był koordynatorem II stopnia w czternastu programach centralnych i resortowych. Wśród nich m.in.: Badania odrzańskie i Gospodarka wodna – w ramach Centralnego Programu Badań Resortowych (CPBR) 11.10 (kier. doc. dr S. Malarski); Tworzenie się nowych społeczności regionalnych na ziemiach zachodnich i północnych w ramach Centralnego Programu Badań Podstawowych (CPBP 09.3.5) – prof. dr hab. Janusz Kroszel; Polska ludność rodzima na Śląsku w Polsce Ludowej – Resortowy Program Badań Podstawowych (RPBP II. 36 VI A-B – kier. doc. dr hab. Zbigniew Kowalski 1986–1987, doc. dr hab. Michał Lis 1987–1990); Przemiany społeczne wśród polskiej ludności rodzimej na ziemiach zachodnich i północnych w latach 1945–1970 (CPBP 09.06 – kier. dr Stanisław Senft); RFN wobec ładu pokojowego w Europie na przełomie XX i XXI w. (CPBP 11.6.VIII – kier. doc. dr hab. Janusz Sawczuk; Polszczyzna wybranych środowisk robotniczych na Śląsku (CPBO 08.11.5.2.5) i Badania językoznawcze (RP III.27), kier. doc. dr hab. Stanisława Sochacka; Infrastruktura społeczna w systemie społeczno-ekonomicznym państwa (CPBP 09.09.08 – kier. prof. dr hab. Janusz Kroszel); Ocena przyrodniczych warunków plonowania roślin (RP II.14.2.2 – kier. doc. dr hab. Józef Makowiecki) oraz w latach 1988–1990 – Wyludnianie się wsi polskiej. Procesy wyludniania. Przyczyny i skutki – możliwości aktywizacji. Opolszczyzna (RPBP 03.05 – kier. dr Krystian Heffner).

Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu

Na początku roku 1991 wojewoda opolski w porozumieniu z ministrem-przewodniczącym Komitetu Badań Naukowych i Ministrem Finansów przekształcił Instytut Śląski Instytut Naukowo-Badawczy w Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu. Od tego momentu, jako oddzielny podmiot, działa Stowarzyszenie Instytut Śląski w Opolu. Nadzór ogólny nad placówką naukową sprawuje nadal wojewoda opolski, który zawarł porozumienie z prezesem PAN w sprawie nadzoru naukowego. W strukturze organizacyjnej znalazł się w gestii Komitetu Badań Naukowych.
Nowe warunki ustrojowe i zmiana zasad finansowania badań naukowych wymusiły kolejną reorganizację Instytutu. Ich celem stała się konieczność koncentracji badań i ich przestrzenne ograniczenie do obszaru Polski południowo-zachodniej, przede wszystkim Śląska Opolskiego.

Zainicjowane w 1989 r., a przeprowadzone w 1991 r. przekształcenie Instytutu skutkowało przejściem na finansowanie badań przez Komitet Badań Naukowych. W nowych warunkach konieczna stała się zmiana struktury pionu naukowego. Zrealizowano ją poprzez likwidację 7 zakładów naukowych wraz z istniejącymi w nich pracowniami oraz 3 samodzielnych zespołów badawczych. Odtąd strukturę organizacyjną tworzyły 3 zakłady – Badań Historycznych, Badań Regionalnych i Stosunków Międzynarodowych. Liczba zatrudnionych pracowników ze 159, w tym 134 pełnoetatowych z początku 1988 roku zmniejszona została na początku 1992 r. do 94 osób, z tego 76 na pełnym etacie. Liczącą wówczas 51 osób kadrę naukową stanowiło 16 pracowników z tytułem profesora i stopniem doktora habilitowanego, 1 doktor na stanowisku docenta, 17 doktorów i 19 magistrów (1 na stanowisku adiunkta, 13 asystentów i 5 inżynieryjno-technicznych). Wobec drastycznego ograniczenia środków na działalność statutową, w roku 1992 miała miejsce dalsza redukcja zatrudnienia oraz obniżka płac i dodatków funkcyjnych. W efekcie na początku 1993 r. w Instytucie zatrudnionych było już tylko 44 pracowników – w tym 32 osoby na pełnym etacie. Liczba pracowników naukowych zmalała do 31 osób (na 26,3 etatach) – w tym 12 profesorów (w tejże liczbie 3 profesorów tytularnych) i 1 docent, 12 doktorów i 12 magistrów oraz 3 pracowników biblioteki, a w administracji (z księgowością) i obsłudze budynku do 10 osób (na 8,5 etatach). Stan ten z niewielkimi zmianami trwał do końca 2012 r.

Zredukowano także – przez połączenie dwóch – liczbę zakładów. Odtąd istniały Zakład Badań Historycznych i Niemcoznawczych (w 2011 r. dodano człon – Bohemistycznych) oraz Zakład Badań Regionalnych i Lokalnych. W warunkach uszczuplonego potencjału badawczego, ustabilizował się profil badań placówki, obejmujący problemy specyficzne dla Śląska, a zarazem istotne dla procesu transformacji ustrojowej i polityki państwa. Należały do nich zagadnienia – (1) historia polityczna, społeczna, kultura i język oraz (2) społeczne, polityczne, gospodarcze, prawno-administracyjne i ekologiczne uwarunkowania rozwoju regionu, a także (3) wpływ polityki Niemiec i stosunków polsko-niemieckich na procesy społeczne, gospodarcze i polityczne na Śląsku. Doraźnie powoływano, jak np. w 1993 r., interdyscyplinarne i ponadzakładowe problemowe zespoły badawcze do realizacji doraźnych lub długofalowych badań naukowych, m.in. do badań problemów bezrobocia na Śląsku Opolskim, badań ekologicznych, społeczno-pedagogicznych i konsumenckich, ale także problemów etnicznych i postaw politycznych na Górnym Śląsku.

Instytut Śląski jako instytucja kultury

W dniu 1 sierpnia 2019 roku dokonano przekształcenia placówki w instytucję kultury o nazwie Instytut Śląski. Podlega ona Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Do zakresu działalności Instytutu należy realizacja polityki pamięci na obszarze Śląska w jego historycznych granicach, tworzenie podstaw naukowych dla rozwoju wiedzy o historii i dziedzictwie kulturowym Śląska, ze szczególnym uwzględnieniem historii i dziedzictwa kulturowego ludności polskiej zamieszkującej ten region, upowszechnianie wiedzy o historii i dziedzictwie kulturowym Śląska jako ważnym elemencie polskiego dziedzictwa kulturowego, prowadzenie badań nad historią i dziedzictwem kulturowym Śląska oraz inicjowanie i realizowanie projektów służących wcześniej wymienionym celom.

Swoje cele Instytut realizuje poprzez badania nad historią Śląska, jego strukturami społecznymi, demografią oraz procesami migracyjnymi, udział w programach z zakresu polityki pamięci realizowanych we współpracy z instytucjami kultury, rozwijanie pracy naukowej, także we współpracy z instytucjami krajowymi i zagranicznymi, w tym organizowanie spotkań naukowych oraz uczestnictwo w krajowych i zagranicznych sesjach naukowych, prowadzenie działalności wydawniczej, dokumentacyjnej, informacyjnej, promocyjnej i badawczej, organizowanie wystaw stałych, czasowych oraz objazdowych, tworzenie, organizowanie i realizację programów edukacyjnych, prowadzenie działalności upowszechniającej kulturę, tworzenie i realizację programów stypendialnych oraz programów dotacyjnych, organizowanie lub współorganizowanie spotkań, zjazdów i konferencji, związanych z zakresem swojej działalności, a także prowadzenie działań związanych z cyfryzacją, digitalizacją i udostępnianiem za pomocą sieci dziedzictwa kulturowego Śląska.

Współpraca zagraniczna

Instytut Śląski od początku działalności utrzymuje stałą – choć z różnym natężeniem – współpracę ze środowiskami naukowymi Republiki Czeskiej (do 1992 r. Czechosłowacji) oraz Niemiec.
Z inicjatywy dyrektora Instytutu (popartej przez posła Edmunda J. Osmańczyka), od roku 1973, Opole stało się miejscem międzynarodowych, ze szczególnym udziałem Polski i Niemiec, dyskusji o warunkach pokojowej współpracy w Europie pn. Colloquium Opole. Zaniechane w 1985 r. wznowione zostało w 1997 r. W warunkach swobody badań i wymiany ich wyników, Colloquium Opole stanowi forum debaty intelektualnej ośrodków naukowych Polski oraz Czech i Niemiec.
Od 1985 do 1997 r. Instytut uczestniczył w zainicjowanej przez kierownictwa Instytutu i Akademii Ewangelickiej w Mülheim/Ruhr zinstytucjonalizowanej formie współpracy polsko-niemieckiej, jaką była debata mająca na celu przełamywanie bagażu przeszłości dla przyspieszenia procesów pojednania państw i narodów Polski i Niemiec. Jako formę realizacji idei wybrano coroczną wymianę grup dyskusyjno-studialnych organizujących konferencje naukowe i popularnonaukowe.

Działalność wydawnicza

Od początku istnienia Instytutu Śląskiego istotne miejsce w realizacji jego zadań statutowych zajmowało publikowanie wyników pracy, co charakteryzuje także placówkę opolską. W pierwszym okresie publikację opracowań zlecano głównie Oddziałowi Państwowych Wydawnictw Naukowych (PWN) we Wrocławiu i Wydawnictwu „Śląsk” w Katowicach.

Kiedy jednak w 1972 r. Instytut Śląski Instytut Naukowo-Badawczy w Opolu uzyskał prawa wydawnicze, utworzony został Dział Wydawniczy. Wówczas też Minister Kultury i Sztuki przyznał Instytutowi koncesję na prowadzenie działalności wydawniczej w zakresie publikowania dorobku naukowego placówki. W 1982 r. Wydawnictwo zatrudniało 23 pracowników, w tym 7 redaktorów merytorycznych oraz 4 redaktorów technicznych i korekty.

W upaństwowionym Instytucie, Wydawnictwo – jako spółka z o.o. – stało się odrębnym podmiotem. W tej formie istniało do roku 2018.

Od momentu przekształcenia instytutu naukowego w instytucję kultury działalność wydawnicza realizowana jest poprzez wyodrębniony w strukturze tej jednostki Zakład Wydawniczy.

Przewodniczący Rady Naukowej

1. 1957–1959 – prof. dr hab. Seweryn Wysłouch
2. 1960–1974 – prof. dr hab. Stanisław Rospond
3. 1975–1989 – prof. dr hab. Alojzy Melich
4. 1990–1991 – doc. dr hab. Franciszek A. Marek
5. 1991–1994 – prof. dr hab. Andrzej Brożek
6. 1994–2007 – prof. dr hab. Krzysztof Frysztacki
7. 2008–2012 – prof. dr hab. Marek S. Szczepański
8. 2012–2016 – prof. dr hab. Krystian Heffner
9. 2016–2019 – prof. dr hab. Grzegorz Strauchold

Dyrektorzy Instytutu Śląskiego w Opolu

1. 1957–1963 – doc. dr Roman Lutman
2. 1963–1964 – dr Teodor Musioł
3. 1964–1965 – doc. dr Maurycy Horn
4. 1966–1975 – prof. dr hab. Józef Kokot
5. 1976–1982 – doc. dr hab. Bolesław Reiner
(od 17 IX 1981 do 15 V 1982 – po śmierci wicedyrektora prof. Franciszka Hawranka i choroby dyr. B. Reinera (zmarł 2 III 1982 r.) Instytutem kierował sekretarz naukowy dr Michał Lis)
6. 1982–1991 – prof. dr hab. Janusz Kroszel
7. 1991–1996 – prof. dr hab. Krystian Heffner
8. 1996–2001 – prof. dr hab. Wiesław Lesiuk
9. 2001–2007 – dr hab. Stanisław Senft, prof. PΟ
10. 2007–2012 – dr hab. Teresa Sołdra-Gwiżdż, prof. PIN-IŚ
11. V–X 2012 p.o. dyrektora – mgr Leokadia Drożdż
12. XI 2012– IX 2016 – dr inż. Katarzyna Widera
13. X 2016 – IX 2017 p.o. dyrektora – dr Bernard Linek
14. X 2017 – obecnie – dr Bartosz Kuświk