W rocznicę forsowania Odry i Nysy Łużyckiej

16 kwietnia 2025 r. w Instytucie Śląskim odbyła się międzynarodowa konferencja pt. „Łużyckie tradycje jednostek garnizonu opolskiego – w 80. rocznicę bitwy budziszyńskiej i wyzwolenia północnych Czech”.

Dokładnie 80 lat temu, 16 kwietnia 1945 r., forsowaniem Odry i Nysy Łużyckiej rozpoczęła się ostatnia operacja wojskowa II wojny światowej w Europie, która doprowadziła do zdobycia Berlina i pokonania Niemiec. W działaniach tych brały udział dwie armie Wojska Polskiego, z których 2. Armia, walcząca na Łużycach i w północnych Czechach, poniosła w trakcie walk wyjątkowo duże straty.

Po wojnie część jednostek 2. Armii, wraz z brygadami 1. Korpusu Pancernego, trafiło na Śląsk Opolski, początkowo zabezpieczając granicę z odrodzoną Czechosłowacją, by później stać się zaczątkiem między innymi powojennego garnizonu w Opolu.

Konferencję otworzył dyrektor naszego Instytutu dr Bartosz Jan Kuświk, a pierwszy wykład wygłosił dr hab. Tomasz Ciesielski, dyrektor Instytutu Historii UO, na temat „Łużyce jako nowożytny teatr działań wojennych”. Po nim dr hab., profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego, Leszek Kania omówił działania 10. Dywizji Piechoty w operacji łużyckiej. Dywizja ta od początku lat 50. XX wieku stacjonowała w Opolu, a jej tradycje kontynuuje dziś opolska 10. Brygada Logistyczna.

Konferencja miała wymiar międzynarodowy. Z Republiki Czeskiej przyjechało dwóch badaczy tego okresu – Radek Andonow przedstawił jedno z ostatnich starć tej wojny polskich żołnierzy, które miało miejsce w trakcie operacji praskiej, z kolei Jiří Zahradník omówił bardzo mało znane w Polsce działania czeskich służb wywiadowczych na terenie Dolnego Śląska w 1945 r. Odrodzona Czechosłowacja monitorowała ten teren, gdyż jej ambicje terytorialne nie zamykały się wyłącznie na odzyskaniu utraconych w Monachium w 1938 r. Sudetów.

Z Łużyc natomiast przyjechali do Opola Benedikt Cyž, znany badacz dziejów tego regionu oraz Syman Pětr Cyž. Benedikt Cyž przedstawił swoje badania nad krwawym epizodem bitwy budziszyńskiej – tragedią polskiej 9. Dywizji Piechoty w tzw. „Dolinie Śmierci”, gdzie zmasakrowano otoczone w rejonie Lejna i Kukowa kolumny tej jednostki. Syman Pětr Cyž przedstawił, prawdopodobnie po raz pierwszy w Polsce, nieznane fotografie ukazujące Budziszyn tuż przed szturmem miasta oraz tuż po zakończeniu wojny.

Ponadto dr hab. Piotr Pałys (Instytut Śląski) przedstawił działania polskich wojsk, które późną wiosną i latem 1945 r. zabezpieczały granicę polską na Śląsku Opolskim i w Kotlinie Kłodzkiej. Ostatni referat wygłosił Krzysztof Stecki (Instytut Śląski), który omówił początki funkcjonowania w 1945 r. polskiego garnizonu w Opolu, a także nie zawsze łatwy styk pomiędzy wojskiem a społeczeństwem w tych pionierskich czasach.

Konferencję zakończyła prezentacja najnowszych wydawnictw związanych z tą tematyką: książki Budziszyn 1945. Ostatnia kontrofensywa Wehrmachtu – dr. hab. Leszka Kani, wydanej przez Ludowe Nakładnistwo Domowina dylogii Michaela Richtera Die Oberlausitz im Zweiten Weltkrieg, oraz książki Z Lobendavy směr Praha! – duben a květen 1945 mezi Budyšínem a Prahou Radka Andonova.

Przygotował K. Stecki, fot. J. Siek