Opole jako miejsce międzynarodowej dyskusji o mniejszościach narodowych i etnicznych

Przez dwa dni w Opolu toczyły się rozmowy poświęcone sytuacji mniejszości narodowych, etnicznych i językowych w Polsce. Debatowano o tożsamości i dziedzictwie kulturowym, edukacji mniejszościowej, stereotypach, językach, historii i demografii, a także o przemianach społeczno-politycznych i wynikających z nich wyzwaniach. „Kongres o Mniejszościach”, współorganizowany przez Uniwersytet Opolski, odbył się 23 i 24 września 2025 roku w Collegium Civitas UO, w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego oraz w Opolskim Urzędzie Wojewódzkim.

Wydarzenie nawiązywało do 20. rocznicy uchwalenia ustawy z 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym – aktu prawnego fundamentalnego dla zachowania różnorodności kulturowej w Polsce. Dyskusje obejmowały zarówno perspektywę naukową, społeczną, jak i administracyjną. W kongresie uczestniczyli przedstawiciele środowisk akademickich, reprezentanci władz państwowych, organizacji mniejszościowych z Polski i Europy, a także wysłannik Komisji Praw Człowieka ONZ.

Obrady rozpoczęły się panelem pt. „Mniejszości narodowe i etniczne w Europie – wartość wielokulturowości”. Następnie odbyło się wyjazdowe posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, które miało miejsce w siedzibie Sejmiku Województwa Opolskiego na Ostrówku.

Część merytoryczna toczyła się w Collegium Civitas Uniwersytetu Opolskiego, gdzie zorganizowano forum naukowe z serią paneli dyskusyjnych, m.in.:

  • „Mniejszości jako podmiot i przedmiot działania państwa”,
  • „Mikrokosmos integracji europejskiej? Mniejszości na pograniczach europejskich”,
  • „Prawa mniejszości narodowych i etnicznych: od teorii do praktyki”,
  • „Rola języków regionalnych i mniejszościowych w zachowaniu tożsamości kulturowej”,
  • „Edukacja mniejszościowa: wyzwania i perspektywy”,
  • „Mniejszości narodowe i etniczne w życiu politycznym i społecznym”,
  • „Reprezentacja mniejszości w mediach: wizerunki i stereotypy”,
  • „Różnorodność językowa w Polsce. Kaszubi, Mazurzy, Podhalanie, Podlasianie i Ślązacy w świetle badań socjolingwistycznych”.

Drugiego dnia kongresu odbyło się forum pełnomocników wojewodów ds. mniejszości oraz przedstawicieli innych instytucji, w tym samorządów. Spotkanie poprowadził Departament Wyznań Religijnych i Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA, kierowany przez dr Katarzynę Kownacką.

Następnie, ponownie w Collegium Civitas, naukowcy kontynuowali dyskusje w ramach forum akademickiego. Tym razem tematy paneli obejmowały m.in.:

  • „Mniejszości narodowe i etniczne w Europie – dzieje, kultura, dziedzictwo”,
  • „Prawa mniejszości narodowych i etnicznych: od teorii do praktyki”,
  • „Mniejszości narodowe i etniczne w życiu politycznym i społecznym”,
  • „Wielokulturowość, integracja vs. odrębność: balans między ochroną tożsamości a uczestnictwem w społeczeństwie”,
  • „Wyzwania współczesnych mniejszości: zmiany demograficzne, migracje i globalizacja”,
  • „Między historią a przyszłością: dziedzictwo mniejszości”,
  • „Ślązacy jako wspólnota tożsamości i języka. Perspektywy rozwoju debaty o śląskiej odrębności w kontekście przemian społeczno-politycznych w Polsce”.

Obrady zakończył panel podsumowujący zatytułowany „Europejska perspektywa dla mniejszości”.

Instytut Śląski w czasie Kongresu reprezentowali: dr Marek Mazurkiewicz, który pełnił funkcję głównego organizatora przedsięwzięcia, merytorycznie w obradach wzięły udział dr Agata Haas i dr Marzena Muszyńska, które przedstawiły temat: Słownik gwar śląskich” jako narzędzie ochrony dziedzictwa kulturowego i tożsamości regionalnej

Organizatorami kongresu były: Uniwersytet Opolski, Instytut Nauk o Polityce i Administracji UO, Samorząd Województwa Opolskiego, Wojewoda Opolski, Europejskie Centrum Badań nad Mniejszościami, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej, Instytut Śląski, Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych (oddział w Opolu) oraz Centrum Badań Granic i Regionu UO.

Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Marcin Kulasek oraz Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Marcin Kierwiński. Patronat medialny sprawowały: TVP Opole, Radio Opole, Nowa Trybuna Opolska oraz Neues Wochenblatt. Organizację kongresu wsparło Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu „Doskonała nauka II” (umowa nr KONF/SP/0628/2025/02 z 3 czerwca 2025 r.).