Ubiegłe stulecie miało wiele ważnych dat. Były to lata: 1914, 1918, 1939, 1945, 1968, 1989. Każda z nich była w pewnym sensie przełomem. Zmieniały się bowiem wówczas linie graniczne, upadały państwa i systemy społeczno-polityczne, społeczeństwa doświadczały przemian kulturowych, mentalnych i obyczajowych.

W 2018 r. przypada setna rocznica zakończenia Wielkiej Wojny. To również rok setnego jubileuszu uzyskania niepodległości państwowej przez Polaków i Czechów oraz inne narody Europy Środkowowschodniej; z drugiej strony setna rocznica upadku monarchii niemieckiej i austro-węgierskiej. Jednakże na fali licznych form upamiętniania wydarzeń sprzed wieku warto zwrócić uwagę na inny ważny jubileusz: półwiecze po roku 1968.

Rok 1968 w kalendarium ubiegłego stulecia jest rokiem dynamicznych zmian. Był momentem kulminacyjnym ruchu studenckiego lat 60. ubiegłego wieku, rokiem interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji i kolejnego kryzysu społecznego w Polsce. Demonstrowano wtedy w wielu krajach na całym świecie. Buntowali się głównie młodzi ludzie – studenci. Protestowano w Polsce, Czechosłowacji, Niemczech Zachodnich, Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii, Danii, Szwecji, Włoszech, Hiszpanii, Jugosławii, Japonii, Brazylii, Urugwaju, Meksyku, Stanach Zjednoczonych, a nawet Australii.

Dla Polaków, Czechów i Niemców rok ‘68 miał znaczenie wyjątkowe. Polacy w marcu tego roku zostali zaangażowani w sterowaną przez władzę kampanię antysemityzmu, która była przykrywką do wewnątrzpolitycznych przetasowań. W jej wyniku Polska poniosła straty osobowe, bo na emigrację zdecydowały się tysiące obywateli żydowskiego pochodzenia, i wizerunkowe, bo ujawniły skrywane dotąd pokłady społecznej wrogości. Czechom i Słowakom, którzy podjęli się próby liberalizacji i demokratyzacji ustroju komunistycznego w sierpniu tego roku po stłumieniu „praskiej wiosny”, uświadomiono skalę podległości ich kraju względem lidera bloku wschodniego. Niemcy z Republiki Federalnej niemal przez całe 12 miesięcy 1968 r. doświadczali licznych niepokojów społecznych i zamachów terrorystycznych ze strony środowisk kontestujących przyjęty porządek społeczny, a wkraczające w dorosłość pokolenie wyrosłe na pamięci o współudziale pokolenia rodziców i dziadków w II wojnie światowej domagało się rozliczenia z niechlubną przeszłością.

Bunt roku 1968 miał wiele odcieni, bo choć protestowano w wielu krajach na całym świecie, to jednak źródła i motywy sprzeciwu nie były we wszystkich krajach tożsame, lecz uwarunkowane najczęściej wewnętrzną specyfiką kulturową, społeczną i polityczną.

Fale kontestacyjnych protestów, które przetoczyły się w 1968 r., zmieniły społeczeństwa Zachodu. Dziś możemy powiedzieć, że były to momenty eskalacji przez wiele lat tłumionych emocji. Skala i zasięg protestów również się różniły, przy czym po zachodniej stronie żelaznej kurtyny największe znaczenie miały rewolty studenckie we Francji i Republice Federalnej Niemiec oraz protesty społeczne w Stanach Zjednoczonych, które w tym kraju przyczyniły się m.in. do zakończenia problemów segregacji rasowej.

O znaczeniu 1968 r. dla społeczeństw zachodnich niech świadczy fakt, że rewolty studenckie z 1968 roku stanowią na Zachodzie cezurę czasową pomiędzy społeczeństwem wyrosłym na doświadczeniu II wojny światowej a nowoczesnym, którego rozwój kontynuowany jest do dziś.

Inaczej było w bloku wschodnim, gdzie po raz kolejny stłumiono protesty, nadając ich przyczynom wykrzywiony propagandą obraz. W Polsce i Czechosłowacji wydarzenia z 1968 r. nie doprowadziły do upadku ustroju realnego socjalizmu, ale pokazały, że ówczesny jego kształt nie był akceptowany przez coraz szersze kręgi społeczne. Przyszłość pokazała, że doświadczenie buntu ’68 zaprocentowało dwadzieścia jeden lat później, kiedy upadła żelazna kurtyna.

Rok 1968 odegrał istotną rolę w kształtowaniu się kierunków rozwoju społeczeństw polskiego, czeskiego i niemieckiego. Echa tamtejszych wydarzeń wpłynęły na charakter współczesnej tożsamości Polaków, Czechów i Niemców.

W 2018 r. mija 50 lat od tamtych wydarzeń. To odpowiedni moment, by zastanowić się, na ile pamięć o burzliwym roku 1968 jest nadal obecna w świadomości Polaków, Czechów i Niemców, na ile wnioski i lekcje wyciągnięte ze skutków rewolt ’68 są inspiracją do kształtowania polityki wewnętrznej i stosunków międzynarodowych. Tej refleksji będzie podporządkowana międzynarodowa debata, której nadano tytuł „Colloquium Opole 2018. Europa pół wieku po roku 1968. Historia. Polityka. Kultura”.

***

Międzynarodowe konferencje naukowe z cyklu „Colloquium Opole”, których pierwsze edycje organizowano jeszcze w latach 70. ubiegłego wieku, co roku gromadzą przedstawicieli nauki, ekspertów i praktyków z Polski, Czech i Niemiec, a także innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej na interdyscyplinarne debaty, których celem jest wyrażenie polsko-niemiecko-czeskiej – śląskiej opinii o aktualnie dyskutowanych w Europie problemach lub dokonanie retrospektywnego spojrzenia na obchodzony w danym roku jubileusz.

Dorobkiem polsko-niemiecko-czeskich debat z cyklu „Colloquium Opole” jest licząca już blisko dwadzieścia tomów seria publikacji „Polska – Niemcy – Czechy. Sąsiedztwo w XX i XXI wieku” oraz bogaty katalog gości honorowych, których wykłady rozpoczynały te interdyscyplinarne naukowe sesje.

Organizatorzy tegorocznej edycji „Colloquium Opole” jubileuszowy rok 2018 chcą poszerzyć o refleksję dotyczącą źródeł i skutków wydarzeń sprzed 50laty i zaprosić do interdyscyplinarnej dyskusji, podczas której problematykę rewolt 1968 r. specjaliści różnych dziedzin naukowych będą podejmować w sześciu odsłonach:

  • retrospektywnego spojrzenia na wydarzenia z 1968 r. przez pryzmat zmian, jakie wywołały rewolty studenckie na płaszczyźnie stosunków międzynarodowych (1),
  • porównania najnowszych wyników badań naukowych podejmujących problematykę polskiego Marca ’68, praskiej wiosny i niemieckich rewolt studenckich 1968 r. (2),
  • analizy wpływu wydarzeń z 1968 r. na stosunki polsko-czechosłowackie i ewolucji pamięci o praskiej wiośnie i interwencji w Czechosłowacji w sferze wzajemnych relacji po 1989 r. (3),
  • oceny znaczenia doświadczenia 1968 r. dla polskiej, czeskiej i niemieckiej kultury w ujęciu porównawczym (4),
  • porównania zmian w sposobach prowadzenia wewnętrznej polityki bezpieczeństwa po rewoltach 1968 r. z polsko-czesko-niemieckiej perspektywy (5),
  • oceny aktualności doświadczeń 1968 r. dla europejskiego społeczeństwa i próby wskazania lekcji, które dla Europejczyków niesie pamięć o roku ’68. (6).

Organizatorzy „Colloquium Opole 2018” nakreślone wyżej zagadnienia chcą omówić w ramach problemowo podzielonego programu konferencji, obejmującego:

  • sesję inaugurującą obrady,
  • 4 sesje tematyczne oraz
  • dyskusję panelową, która z jednej strony będzie miała na celu podsumować dwudniowe obrady, z drugiej – wyznaczyć perspektywy omawianego problemu.